HYGIËNE VAN MOND EN BLOKFLUIT Als ik op een blokfluitdag rondloop dan verbaas ik mij er altijd over hoe weinig mensen de moeite nemen om na de lunch hun tanden even te poetsen. Het levert niet alleen een frisse mond op, maar ook onze blokfluiten worden er fris door gehouden. Paolo Faeti, die in Parma medisch specialist is in de tandheelkunde, heeft voor ons onderstaand artikel geschreven, waarin hij laat zien dat het niet alleen belangrijk is voor onze eigen gezondheid, maar ook voor die van de blokfluit, waarvan we tenslotte verwachten dat hij een mooie toon laat horen. Niet alles wat in de lucht zit is goed Blaasinstrumenten worden bespeeld met de afgewerkte lucht uit de longen van de speler. Dit houdt normaal gesproken in dat de kernspleet en de boring warmer zijn dan de gemiddelde luchttemperatuur. Adem levert ook een opmerkelijke hoeveelheid vocht. De mond zelf is een multifunctionele ruimte, die vaak ook kleine stukjes voedsel bevat en baadt in het speeksel: een vloeistof die rijk is aan proteïnen (waaronder mucine en andere substanties), die de groei van bacteriën kunnen bevorderen. Men zal zelfs in de gezondste monden een rijke variëteit vinden aan ziektekiemen, ofwel als permanente bewoners, ofwel als tijdelijke gasten. Kleine hoeveelheden speeksel vinden tijdens het blokfluitspelen hun weg naar het instrument en deze druppeltjes dragen, naast allerlei kiemen, ook een keur aan groeibevorderende voedingsstoffen met zich mee. Blijkbaar vinden de kiemen in het windkanaal en in de boring van het instrument dezelfde gunstige omstandigheden als in de mondholte en leven ze daar van de voedingsstoffen die met het speeksel in het instrument worden gesproeid en waarschijnlijk ook van het hout van het instrument. Instrumentmakers laten vaak een aantal chemicaliën in het hout trekken die de groei van bacteriën remmen. Maar zelfs de beste houtbehandelingen geven geen onbeperkte bescherming en zulke maatregelen zijn op de lange duur onvoldoende, tenzij door de speler de juiste verzorging van het instrument in acht wordt genomen en, niet te vergeten, een goede hygiëne van de mond. Schimmels Naast bacteriën zijn er ook schimmels (eencellige zwammen), die zich zowel in de mond als overal in de lucht bevinden. Veel van deze schimmels zijn verwant aan de Penicillum en niet buitengewoon gevaarlijk voor de menselijke gezondheid. Hun schade wordt daardoor beperkt tot die aan onze houten instrumenten, met als resultaat dat deze zeer onplezierig gaan klinken. Verschillende auteurs geloven dat de eetgewoonten van muzikanten ook een belangrijke rol kunnen spelen, vooral van mensen die enthousiast zijn over blauwe schimmelkazen als Gorgonzola, Stilton en Roquefort. Dit lijkt plausibel, omdat deze kazen worden geproduceerd met schimmels van het geslacht Penicillum. Andere schimmels, die behoren tot het geslacht Aspergillus, zijn echter een groter gevaar voor de gezondheid, omdat ze stoffen vormen, bekend onder de naam aflatoxinen, die de lever kunnen beschadigen en waarvan ook bekend is dat ze carcinogeen zijn. Kunststof blokfluiten zijn relatief eenvoudig te reinigen en te desinfecteren, maar houten instrumenten zijn problematischer en het blok van een blokfluit is tegelijkertijd ook het meest kritische deel voor de toonvorming en bovendien het meest blootgesteld aan besmetting door schimmels. In normale gevallen is het niet moeilijk om van de schimmels af te komen door de blokfluit uit elkaar te halen en de verschillende delen van de kernspleet te behandelen met een zwakke oplossing van natriumhypochloriet. Dit is gewoonlijk verkrijgbaar als 5% bleekwater. Om een bruikbare oplossing te krijgen moet dit verder worden verdund door 5 ml bleekwater te mengen met 95 ml gedistilleerd water. In hardnekkige gevallen komt de schimmel echter na korte tijd weer terug en wordt zo een hinderlijke lastpost voor speler en blokfluitbouwer. Deze situaties komen echter het meest voor in gebieden met een hoge luchtvochtigheid. Zelf woon ik bijvoorbeeld in het vochtige gebied van de Povlakte. In deze gevallen wordt het regelmatig verwijderen van het blok onpraktisch en ook het risico op beschadiging van de kop van de blokfluit wordt daardoor groter. Voorkomen is beter dan genezen Wat mij altijd heeft verbaasd zijn de grote aantallen mensen die dure houten blokfluiten bezitten en deze direct bespelen na het nuttigen van een maaltijd of snacks en dergelijke. Het effect op het windkanaal kan tamelijk desastreus zijn en dat is het gewoonlijk ook. Als u een blokfluitbouwer bezoekt terwijl deze een onderhoudsbeurt geeft aan een blokfluit, wat meestal ook het verwijderen van het blok en het schoonmaken van het windkanaal inhoudt, dan zal die u met genoegen al het afval laten zien dat daarin gewoonlijk wordt aangetroffen en dat bovendien een belangrijke oorzaak is van het verslechteren van het geluid en het onzuiver worden van de tonen (zie afbeelding). Een ander punt van aandacht is, dat het uitzuigen van de blokfluit een prachtige manier is om het vocht uit het windkanaal te verwijderen, maar het komt er op neer dat u dit hiermee ook inhaleert! Deze manier wordt routinematig toegepast door alle blokfluitspelers, van professionele en gevorderde spelers tot en met amateurs, maar het is natuurlijk in ieders belang om geen ziektekiemen en organisch afval te inhaleren, die een belangrijk risico inhouden voor onze gezondheid en de conditie van ons ademhalingsstelsel. En dit geldt al helemaal voor degenen die last hebben van allergieën, astma en soortgelijke aandoeningen. De meest voor de hand liggende vorm van preventie is het poetsen van de tanden ná elke maaltijd en vóór elke speelsessie. Zaktandenborstels zijn overal verkrijgbaar en ze passen in elke handtas of blokfluitkoffer of -etui. Tandpasta is voor deze tussentijdse schoonmaakbeurten niet essentieel, dus het enige wat men nodig heeft is een wasbak en enkele ogenblikken tijd. Als er toch tandpasta wordt gebruikt, dan wordt u geadviseerd om de mond goed te spoelen, teneinde een mogelijke vervuiling van het windkanaal met restjes tandpasta, die kleverig is en daarom moeilijk te verwijderen, te voorkomen. Daarom wil ik hier een bescheiden aanbeveling doen om uw tanden voor het blokfluitspelen altijd een weloverwogen poetsbeurt te geven, niet alleen in het belang van uw muziekinstrumenten, maar ook in het belang van uw eigen gezondheid! Degenen die daar desondanks geen mogelijkheid toe zien, bijvoorbeeld gedurende lange speelsessies of op blokfluitdagen, moeten serieus overwegen om een plastic reserveblokfluit, die regelmatig wordt gereinigd, mee te nemen en die na het eten te gebruiken en/of op momenten dat tanden poetsen niet mogelijk is. Paolo Faeti, medisch specialist in de tandheelkunde Vertaling: Anton van Woerkom